Zadośćuczynienie za zerwane relacje z poszkodowanym
Od lat w branży ubezpieczeniowej i odszkodowawczej pojawiało się pytanie czy osoby najbliższe poszkodowanemu w wypadku drogowym (czy też poszkodowanego błędem medycznym), które w sposób bezpośredni nie są pokrzywdzonymi określonym zdarzeniem mogą liczyć na rekompensatę. Biorąc pod uwagę niewątpliwie krzywdę jaka wynika z utraconych lub ograniczonych relacji rodzinnych z bezpośrednio pokrzywdzonym najbliższym członkiem rodziny, warto głębiej zbadać temat.
Stan faktyczny: zewrwana więź z osobą z zespołem apalicznym
Najbliżsi poszkodowanego (mąż, żona, dzieci, rodzice, rodzeństwo, partnerzy życiowi), doznają często nie mniejszej krzywdy, niż sam bezpośrednio poszkodowany członek rodziny. Utrata a przede wszystkim ograniczenie kontaktu z najbliższą osobą jest traumatycznym przeżyciem dla każdego członka rodziny. Nowa sytuacja życiowa wymusza na obu stronach konieczność dostosowania się do nowej sytuacji życiowej. Mowa tu o zmianach życiowych planów, czy samej codzienności i sposobu funkcjonowania. Niestety w przypadku poszkodowanych z urazami czaszkowo-mózgowymi ma się bardzo często do czynienia ze stanem wegetatywnym (zespół apaliczny) lub stanem minimalnej świadomości. Najbliżsi są wówczas zmuszeni przeorganizować swoje życie, zrezygnować z pracy zawodowej i poświęcić się wyłącznie poszkodowanemu i opiece nad nim. Najważniejszym aspektem jest tu fakt, że na skutek tragicznego zdarzenia i obrażeń jakie pojawiły się u osoby poszkodowanej ich najbliżsi nie mogą utrzymywać z nim normalnych relacji rodzinnych.
Podstawa prawna roszczeń
Artykuł 445 § 1 kodeksu cywilnego (kc) jasno wskazuje, że w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia sąd może przyznać poszkodowanemu zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę. Świadczenie to przysługuje również w przypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu. Przepis ten również reguluje aspekt naprawienia szkody, w tym zwrot kosztów leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł. Kodeks cywilny precyzuje również podstawy przyznawania najbliższym członkom rodziny zmarłego stosownego odszkodowania oraz świadczenia zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Niestety polskie orzecznictwo długo nie było jednolite pod względem przyznawania zadośćuczynienia za zerwane więzi (relacje) z poszkodowanym. Jedne sądy dopuszczały przyznawanie najbliższym członkom rodziny poszkodowanego zadośćuczynienia, o ile doszło do ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, którego efektem jest niemożność nawiązania z poszkodowanym typowej więzi rodzinnej – co stanowi naruszenie dóbr osobistych. Drugie podejście sądów wskazywało, że żądanie zadośćuczynienia dla krewnych osoby bezpośrednio pokrzywdzonej jest wykluczone. Sąd podkreślał, że nie należy uznawać za dobro osobiste prawa do nawiązania normalnych więzi z osobami bliskimi.
Dobro osobiste
Wartością, które podlega ochronie cywilnoprawnej jako dobro osobiste, jest prawo do życia rodzinnego. Konstytucja określa, że rodzina, małżeństwo, macierzyństwo i rodzicielstwo są pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej (art. 18), a każdy ma prawo do ochrony życia rodzinnego (art. 47). Niestety kodeks cywilny nie definiują pojęcia „dobro osobiste”, jednakże przyjmuje się, że jest to wartość niemajątkowa, związana z osobowością człowieka i powszechnie uznana w danym społeczeństwie. Katalog dóbr osobistych ma charakter otwarty, wraz ze zmianami stosunków społecznych pewne wartości czasem zostają uznane za dobra osobiste, te zaś, które były tak postrzegane w przeszłości, mogą ten przymiot tracić.
Interwencja Rzecznika Finansowego
Widząc rozbieżności w orzecznictwie Rzecznik Finansowy 21 kwietnia 2017r. zwrócił się z wnioskiem do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie uchwałą: „Czy w razie poważnego uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia osobom najbliższym poszkodowanego może przysługiwać na podstawie art. 448 kc roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne z tytułu naruszenia ich własnego dobra osobistego?”. W odpowiedzi 27 marca 2018 r. Sąd Najwyższy wydał trzy uchwały w składzie 7 sędziów (sygn. akt III CZP 36/17, III CZP 60/17, III CZP 69/17), zgodnie z którymi: „Sąd może przyznać zadośćuczynienie za krzywdę osobom najbliższym poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu”. Orzeczenia te, wprowadzają całkowicie nowe możliwości procesowe, otwierając wielu osobom drogę do uzyskania należnych świadczeń odszkodowawczych, co do których dotychczas nie było utrwalonej linii orzeczniczej.
Kwota roszczeń za zerwane więzi
Sąd zasądzając kwotę zadośćuczynienia za zerwane więzi rodzinne, bierze pod uwagę szereg czynników. Oczywiście inaczej określa się czynniki po śmierci dziecka, inaczej małżonka, a jeszcze inaczej rodziców. Wysokość odszkodowania zależy od powyższych elementów jak również od lokalizacji sądu właściwego a dokładnie przyjętej linii orzeczniczej.